دیکشنری انلاین

رختشويخانه زنجان

این بنا در بافت قدیمی شهر زنجان، حد فاصل خیابان سعدی و داوود قلی، در کوچک فرهنگ واقع گردیده و یکی از بناهای جالب توجه و عام المنفعه زنجان به شمار می آید که در سال 1345 ه . ق توسط دو برادر به نام های مشهدی اکبر (معمار) و مشهدی اسماعیل (بنا) ساخته شده است . این بنا جنبه عام المنفعه داشته و بدون دریافت پولی در تمام مدت شب و روز در اختیار شهروندان بوده است (البته مبلغ کمی توسط سرایدار به عنوان حق سرايداري گرفته می شده است). سرپرست رختشویخانه توسط رئيس بلدیه گمارده می شد. بنای رختشویخانه زنجان شامل قسمت های، محل سکونت سرایدار، حیاط، مخزن آب و فضای شستشو می باشد.حياط بنا به ابعاد 23*12 متر درختکاری شده و در جبهه شمالي آن واحد مسکونی کوچکی به مساحت حدود 60 متر، جهت اقامت سرايدار ساخته شده است . نقشه و نمای این واحد به سبک سنتي است. مخزن آب در منتهی الیه سمت شمالی مجموعه و مشرف به سالن شستشو قرار دارد. این بخش فضايی است به طول17، عرض 5/11 و ارتفاع 8 متر که با سه واحد پوشش طاق و تویزه برروي جرزها و ديوارها سقف شده است. سطوح داخلی بنا تا ارتفاع 4 متري، داراي اندود ساروجی است و به نظر می رسد بنا می توانسته تا اين ارتفاع با آب پر شود که در آن صورت مخزن گنجایش حدود740 متر مكعب. قسمتی از این مخزن به فضايی شبيه تراس كه مشرف به محل شستشو (جهت اشراف کامل مدیریت بر اعمال استفاده كنندگان ) مي باشد، اختصاص یافته است .

فضاي شستشو به ابعاد7/13*63 متر از ساخت و طراحی جالبي برخوردار است. پوشش طاق و تویزه این بنا در میانه بر روی يک ردیف ستون سنگی 11 تایی و در کناره ها بر روی جرزها و دیوارها قرار گرفته است. ستون ها از یکدیگر 70/5 متر فاصله دارند و ارتفاع قابل مشاهده آنها 70/2 متر است. بر روی این ستون ها پایه ای مربع از آجر ساخته شده و پاطاق پوشش بنا بر آن قرار گرفته است. در فضای میانی طاق های بالای ستون ها، گنبد های عرقچینی نهاده و در هر کدام از آنها 5 روزنه نورگیر تعبیه کرده اند . نورگیرهای دیگری در دیوارها تعبیه شده است. در این فضا برای شستشوی رخت ها و دیگر وسایل حوضچه های سنگی متعددی ساخته شده که از طریق مجاری آب از مخزن اصلی تغذیه می شوند و فاضلاب حاصل نیز از طریق کانالی که در زیر پاشویه ها قرار دارد (به عرض و ارتفاع 110*60 سانتی متر)، به بیرون بنا منتقل می شود. مجاری آب، حوضچه ها و پاشویه ها از سنگ های تراشیده ساخته شده است .

مصالح مورد استفاده در بنا آجر و سنگ است. سنگ استفاده شده در اینجا از معادن سنگ روستای اژدهاتو استخراج شده و پس از حجاری به این محل منتقل شده است. آب مورد نياز رختشویخانه نیز از قنات قلعچه حاجی میربهاءالدین تامین می شده است . این بنا در دوره اخیر تعمیر و مرمت شده و به شماره 1747 به ثبت تاريخي رسیده است و به عنوان موزه مردم شناسی مورد استفاده قرار می گیرد .

بازار زنجان

مجموعه تاريخي بازار زنجان در قلب بافت قديمي كه روزگاري مشرف به دروازه قلتوق ،دروازه جنوبي شهر بود قرار دارد،اين بازار كه طويلترين بازار ايران مي باشد از سوي غرب و شرق گسترده شده بدين لحاظ بازار پائين و بازار بالا تقسيم و نامگذاري شده است .
طبق اسناد و متون تاريخي ساخت آن در سال 1205هجري قمري در دوران حكومت آقامحمد خان قاجار آغاز و به سال 1213هجري قمري مقارن حكومت فتحعلي شاه قاجار پايان پذيرفته است. و در دوره هاي بعد نيز به بناي آن افزوده شد از جمله ساخت چندين سرا ، مسجد ، گرمابه و… مجموعه بازار بالا مشتمل بر بازار قيصريه ، بازار بزازها ، حجت الاسلام ، امامزاده و عبد العلي بيك است . اين مجموعه از نظر توليد و عرضه كالا و خدمات جنبي وابسته ، بسيار غني و مهمترين مركز اقتصادي و تجاري شهر محسوب مي شده است .
بازار زنجان از نظر توليد و نوع فعاليت به هشت راسته تقسيم مي شود از جمله راسته زرگرها ، كفاشها ، بزازها ، سراجها و … . ازكاروانسراهاي جالب اين مجموعه كه نقش مؤثري در عرضة كالاها ايفا نموده ، سرا يا كاروانسراي حاج علي قلي و سراي حاج كربلايي علي را مي توان نام برد احتمالاًدر سال 1300 ه.ق تكميل شده است .
گستردگي جغرافيايي بازار از يك سو و تنوع راسته ها ، تعدد سراها و كاوانسراهاي درون شهري در راسته هاي فرعي كه هركدام به نامي و به فعاليتي خاص اختصاص يافته از سوي ديگر ،همچنين وجود مساجد فراوان گوياي پويايي اين مجموعه فرهنگي، اقتصادي ، تاريخي وهنري در طول زمان و به فراخور اوضاع و شرايط حاكم بوده .
خصوصا"از نقطه نظر بكاربردن تكنيك هاي معماري و سبكها وشيوه هاي تزئيني دوران قاجار كه در راسته ها ،حجره ها ،چهار سوقها ، مساجد،سراها و كاروانسراهاي درون شهري ،گرمابه ها به زيباترين شكل و شيوه أي اجرا شده است.از جمله كاربرد انواع طاق و قوسهاي هلالي،جناغي و ضربي،گهواره أي خاصه در راسته هاي اصلي و فرعي مزين به آجرچينيهايي با طرحهاي مختلف هندسي ،خفته و راسته،حصيري و بكارگيري تكنيك آجر و كاشي ، و كاشيكاري به رنگها و طرحهاي قاجاري درسطحوح خارجي و داخلي بنا ها ،طاقنماها،طاق و قوسهاوهمچنين ستون نماهاي گلداني در مساجد و سراها قابل ذكر ميباشد كه اوج اين سبك هاي معماري و شيوه ها و نو آوريها ي تزئيني در اجزا,و اركان مساجد خاصه مسجد جامع به ظهور رسيده و اين مجموعه را در طول تاريخ خود تبديل به يكي از يادمانهاي ارزشمند و زيباي هنري و معماري دوران قاجار ساخته اين مجموعه در فهرست آثار ملي كشور به شماره 444/1/14/6/1374 به ثبت رسيده است.
طرح مطالعه و احياي بازار زنجان
اين طرح شامل بخشهاي زير مي باشد.
– مطالعات تاریخی و تحلیلی
نحوه تشکیل بازار زنجان
اگر چه تشخیص نحوه تشکیل بازار زنجان بدرستی و با دقت زیاد میسر نیست اما بیان مورخین و همچنین چگونگی قرار گیری اجزا گوناگون آن در کنار یکدیگر تا حدود زیادی روشنگر شکل گیری و رشد و توسعه این بازار می باشد .
بازار زنجان با توجه به قرار گیری زنجان در مسیر راههای تجارتی شرق – غرب، در امتداد مسیر قزوین – تبریز ایجاد شده و متصل کننده دروازه قزوین به دروازه تبریز می باشد . از سوی دیگر ارتباط بسیار قوی زنجان با مناطق مرکزی از طریق کردستان و همینطور نیاز روستائیان اطراف بویژه در بخش های جنوبی منطقه زنجان در استفاده از مسیر ارتباطی عمده شرق – غرب ، وجود پل میر بها الدین موئد این مطلب است که ارتباط مناطق جنوبی این ناحیه ناحیه با زنجان از طریق این پل . راهی که از آن به شهر و بالتبع به بازار منتهی میشود بوده است . بنا براین میتوان نتیجه گرفت که نطفه اولیه تشکیل بازار را باید در محل تلاقی این دو راه عمده جستجو کرد .
بررسی نقشه بازار و شهر زنجان نشان میدهد که این نقطه تلاقی ، در محل برخورد کوچه حمام میر بها الدین با راسته بازار است . و حمام میر بها، مسجد میرزائی و منازل مسکونی با ارزشی که در این بخش وجود دارند این نظر را تقویت می کنند . بطور قطع نزدیکی این هسته به میدان ورکچی ها در سمت غرب آن که با توجه به چگونگی شکل گیری شهر و نقشی که اینگونه میادین در شهر ها و بازار ها داشته اند یکی دیگر از دلایل اثبات این مدعاست . مطالعه موقعیت شهر و حصار آن و وضعیت فعلی بازار بیانگر این مطلب است که رشد بازار در مراحل بعدی به سمت شرق بوده و بخش شرقی بازار متاخر تر از بخش غربی آن است . چرا که حصار شهر در بخش غربی ، در حوالی خیابان اصغریه بوده و این امر امکان تصور رشد بازار رادر خارج شهر منتفی می دارد .
در جریان رشد بازار زنجان توسط راسته ها ، سراها ، میادین ، تیمچه ها ، بازار ها ، دالانها ، مساجد ، حمام ها ، تکیه ها و سایر عناصر آرایش می یابد تا جائیکه امروزه با رقمی معادل یکهزار باب مغازه و در حدود پنحاه نوع مشاغل مختلف ، نقش مهمی در سطح شهر و منطقه دارد .

مجموعه داش كسن

اين مجموعه در 10 كيلومتري جنوب شرقي سلطانيه ، در نزديكي روستاي وير ، از توابع همين بخش قرار گرفته است. اين مجموعه در محوطه اي به شكل مستطيلي ناقص ، به طول 400 متر و عرض 50 تا 300 متر ، ديده ميشود.

در درون اين مجموعه ، سه غار نسبتا" عميق در دل كوه كنده شده است كه كنده كاري هاي زيبايي دارند. از نقش هاي اين كنده كاريها ، ميتوان به دوتصوير اژدها كه در مقابل يكديگر به شكل قرينه حك شده اند و طول هريك 5/3 متر است ، اشاره كرد . در طرفين اين نقشها ، محراب هاي زيباي نقش داري با طرح هاي اسليمي ، گل و بوته و مقرنس هاي سنگي كنده كاري شده اند . مجموعه آثار كنده كاري اين محل ، يادگار هنرمندان چيني است كه به فرمان اولجايتو از چين فرا خوانده شده بودند.

بر اساس فرضيه اي ، غارهاي " داش كسن " در دو دوره تاريخي جدا از هم مورد استفاده قرار گرفته است. در دوره نخستين ، اين غار نيايشگاه آئين مهرپرستي در عهد ساساني بوده است ، اما از اين دوره آثاري بجاي نمانده است . دوره دوم كه نقش هاي اژدها ، برگ مو ، پيچك و طرحهاي اسليمي ، يادگار آن دوره است ، به دوران فرمانروايي ايلخانان تعلق دارد. سنگهاي سبز بكار گرفته شده در حصار ارگ سلطانيه ، مطمئنا" از محل تاريخي داش كسن (سنگ بر) بريده شده است.در نتيجه برش و انتقال سنگ ، فضاي لازم جهت كنده كاري و دخمه سازي در اين محل فراهم شده و اين مكان با اندكي تغييرات به آرامگاه تبديل شده است . بنابراين ، محوطه تاريخي داش كسن را مي توان در رديف آرامگاه هاي دوره ايلخاني نيز طبقه بندي كرد.

معبد صخره‌اي داش كسن كه به معناي سنگ تراشيده يا بريده سنگ مي‌باشد در جنوب شرقي روستاي وير در سينه‌كش ارتفاعات محلي سلطانيه قرار دارد ، در اين معبد علاوه بر استفاده از فن‌آوري پيشرفته زمان كه پيامد رشد و تكامل فن سنگ‌تراشي با ابزار فلزي است ، انتخاب مناسب‌ترين نقطه نسبت به نقاط همجوار نمودار توجه و آشنايي كامل سازندگان آن با دانش زمين‌شناسي و معدن‌شناسي است .

به نظر مي‌آيد هنرمندان خلاق معبد صخره‌اي در خلق حجاريها و كنده‌كاريهاي زيبا كه در غرب و شرق اين نيايشگاه گسترده شده علاوه بر مهارت در تكنيك سنگ‌تراشي از پاره‌اي اصول پيكرتراشي نيز الهام گرفته‌اند .

ظهور و پيدايش اين معبد صخره‌اي را مي‌توان با توجه به شكل معماري ( چليپائي ) آن و وجود فضاهايي مانند مهرابه‌هاي مهرپرستان به سده‌هاي اول و دوم ميلادي بازگرداند و از سوي ديگر نحوه پرداخت نقوش آن متأثر است از اوضاع اجتماعي ايران قرن هشتم هـ . ق . نقوش حجاري شده اژدها ، طرحهاي گياهي ، رديفي از بن نگاره‌ها بر روي گلدانهايي در دو سوي طاق هلالي كه در دهه‌ها و سده‌هاي بعد ، اين شيوه تزئيني را بر گرداگرد ايوانهاي مساجد مي‌بينيم ، همراه با محرابيهايي با تزئينات مقرنسي ، آميزه‌اي از هنر ايران و چين را با مفهوم و محتوايي ديگر بوجود آورده . اژدهاي نقش شده بر پيكره صخره‌اي داش كسن كه در هنر و انديشه ايراني مظهر ظلم ، ستم و پليدي است با نفوذ قوم فاتح همچون محافظ هميشه بيدار كه نشان از ارزاني ، خير ، بركت ، دولت و سلطنت دارد در هنر ايران جاي مي‌گيرد .

چهار طاقي الزين
اين بنا در شمال روستاي الزين واقع است. نقشه بنا شامل يك چهار طاق گنبد دار است. بطوري كه بنا از 4 ورودي و گنبدي بر روي آن تشكيل شده است. گنبد از نوع نيم دايره ساده و يك پوش است. بلندي آن از كف 5/3 متر است. اين گنبد بوسيله فيلپوش هايي بر اضلاع چهار گانه قرار گرفته است. وروديها داراي طاق جناغي است. پهناي ورودي ها در اضلاع شمالي و جنوبي 240 سانتي متر و در اضلاع شرقي و غربي 210 سانتي متر و بلندي 210 سانتي متر است. مصالح استفاده شده در بنا قلوه و لاشه سنگ و ملاط گچي آهكي است. اين بنا با شماره 985 در فهرست آثار ملي كشور با نام آتشكده به ثبت رسيده است.

توصيف محوطه:
بنای معروف به آتشکده گیلوان در 2 کیلومتری شمال شهر گیلوان ( به خط مستقیم )، در میان باغات و مزارع و در کنار امامزاده حیدر قرار گرفته است. در سمت شمال بنا و تقریبا چسبیده به آن تپه ای وجود دارد که بر سطح آن کمی سفال و لاشه سنگ پراکنده است. از شرق به باغات، از غرب به محوطه باز جلوی امامزاده و از جنوب غرب به بنای امامزاده حیدر منتهی می گردد. بنای موسوم به آتشکده گیلوان، چهار طاقی کوچکی است که با مصالح لاشه سنگ و ملاط آهک ساخته شده است. این بنا شامل چهار جرز نامتقارن و گنبدی کوچک بر روی آنها است. جرز ها مربع کامل نیستند و ابعاد شان تقریبا 1×1 متر است. شاید یکسان نبودن جرز ها در نتیجه مرمت غیر اصولی سالیان اخیر بنا باشد. ابعاد بنا حدود4 ×4 و بلندی آن 60/2 متر است. طاق ها از نوع جناغی هستند و مستقیما بر روی جرز های چهار گانه قرار گرفته اند. با توجه به شکل قوسها، ابعاد و اندازه، قرار داشتن در نزدیکی گورستان قدیمی و امامزاده، این بنا احتمالا آرامگاهی از دوران میانی اسلام است.

يافته هاي سطحي: فقط چند قطعه سفال ساده از تپه مجاور بنا یافت شد.

آسيب شناسي محوطه: در حال حاضر کشاورزان از این بنا جهت نگهداری کاه و یونجه استفاده می کنند و این مسئله می تواند در آینده به بنا آسیب رساند.

دوره هاي فرهنگي: بر اساس مطالعه سفالهای سطحی، این محوطه دارای آثاری از دوران میانی اسلام است.

چهار طاقی تشوير

در داخل روستاي تشوير دو بنا وجود دارد كه اهالي آنها را آتشكده مي دانند. اين بنا ها در داخل روستا در سمت جنوب جاده سرخه ديزج- گيلوان قرار دارد. بنا هاي موسوم به آتشكده شامل دو بناي تاريخي است كه در فاصله كوتاهي از يكديگر واقع هستند. پيرامون اين بناها را گورستاني قديمي احاطه كرده است. بناي غربي نقشه 8 ضلعي و ديگري نقشه 4 ضلعي دارد. بناي غربي از بيرون هشت ضلعي و از داخل چهار ضلعي است. اين بنا داراي چهار ورودي است كه دو مورد از آنها داراي طاق قوسي و دو مورد ديگر طاق مسطح دارند. مصالح بكار رفته در اين بنا لاشه سنگ و ملاط گچي- آهكي است. گوشه سازي و اجراي گنبد در اين بنا بوسيله سكنج هايي اجرا شده است. گنبد از نوع نيم دايره اي يك پوسته است.
بناي دوم كه نقشه چهار ضلعي دارد نيز با مصالح لاشه سنگ و ملاط گچي- آهكي ساخته شده است. در برخي قسمت هاي مرمت شده تعدادي آجر نيز ديده مي شود كه احتمالا در اصل بخش هايي از بنا با آجر ساخته شده بوده است. گنبد بنا تخريب شده ودر حال حاضر بنا بدون گنبر است. اين بنا نيز داراي چهار ورودي در هر ضلع است

توصيف محوطه:
بنای معروف به آتشکده در حدود 100 متری روستای پیرچم، روی تپه ای بزرگ؛ مشرف بر رود خانه قزل اوزن قرار دارد. بخشهای زیادی از تپه ای که بنا در آن واقع است، گورستانی احتمالا از دوران متاخر اسلامی است. تپه از جنوب به رودخانه قزل اوزن منتهی می گردد. از شمال و شرق با خانه های روستا همجوار است و از غرب به رود خانه و کشتزار های حاشیه آن محدود می گردد. بنا دقیقا در منتهی الیه جنوب تپه قرار دارد. بنای پیرچم از دو بخش ساختمان مربع شکل گنبد دار و سازه ای تقریبا چلیپایی در شمال آن تشکیل شده است. بنای اصلی، ساختمان کوچک مربع شکلی است که با مصالح لاشه و قلوه سنگ و ملاط آهک ساخته شده است. ورودی بنا از شمال و از طریق درگاه کوچکی با طاق قوسی است. دروسط دیوار جنوبی داخل بنا، محرابی با طاق قوسی تعبیه شده است. بالای بنای چهارگوش گنبدی قرار دارد که قسمت فوقانی آن تقریبا مسطح است. احتمالا گنبد بصورت نیم دایره ای بوده که در جریان مرمت به این شکل باز سازی شده است. گنبد با استفاده از چهار فیلپوش بر روی فضای چهار گوش قرار گرفته است. حد فاصل فیلپوش ها در هر ضلع طاق نماهای مثلثی کوچکی تعبیه شده است. یک پنجره کوچک مستطیلی در بخش جنوبی گنبد وجود دارد که نور داخل بنا از طریق آن تامین می شود. بخش الحاقی شمال بنا شامل یک فضای چلیپایی و دو فضای الحاقی کوچک دیگر است. این قسمت نیز با لاشه سنگ و آهک ساخته شده و در سالیان اخیر مرمت شده است. احتمالا این بخش نیز در گذشته مسقف بوده است. در مرکز این فضا بر اثر کاوش غیر مجاز و در عمق 20 سانتی متر ی از سطح بقایای یک کف گچی آشکار شده است. با توجه به وجود قطعات آجر دراطراف بنا احتمالا بخش هایی از بنا از آجر ساخته شده بود که در جریان مرمت کاملا از بین رفته است. هرچند مردم محلی بنا را آتشکده ای از دوران پیش از اسلام می دانند. اما با توجه به شواهد و مدارک موجود احتمالا بنا آرامگاهی از دوران میانی اسلام است.

يافته هاي سطحي: با توجه نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: